چطور پوست تار را تعویض کنیم؟

چطور پوست تار را تعویض کنیم؟

نقش پوست در تار

برخی از فیزیک‌دانان، وظیفه پوست تار را فقط انتقال ارتعاشات خرک به کاسه تار (کاسه رزونانس) می‌دانند. عده‌ای دیگر، علاوه بر این، کارآیی دیگری را برای پوست قایل هستند و آن انتقال ارتعاشات خرک به هوای داخل کاسه است. به هر صورت، پوست در صدادهی تار نقش حساس و تا حدی مهم دارد. اگر فردی ناشی تار بسیار ‌ممتازی را پوست بکشد آن تار صدای اصلی خود را نمی‌دهد و اگر شخصی صاحب مهارت تار بد صدا و بد ساختی را پوست بکشد، معجزه‌ای صورت نمی‌گیرد ولی بهرحال در بهبود کیفیت صوتی آن هم بی تاثیر نیست.

انتخاب پوست مناسب

وست تار از جنس پوست بره تودلی یا بزغاله تودلی است، که دباغ‌ها آن را در فصل پاییز و زمستان به بازار عرضه می‌کنند. پوست باید بدون برفک (سفیدک)، بدون چربی و یک‌دست وشیشه‌ای باشد و هنگام قرار گرفتن جلوی نور، زدگی حاصل از دباغی نادرست در آن مشاهده نشود. اخیراً پوست مثانه و دل گاو و… هم به بازار آمده است که این نوع پوست‌ها صدادهی بره تودلی را ندارند و برای تار فارسی (تار شیرازی) مناسب نیستند. هرچند، پوست تار آذری از جنس دل گاو است.

چند نکته درباره انتخاب پوست:

1- پوست نو حتماً باید حداقل یک‌سال بماند تا کهنه و قابل مصرف شود.

2- پوست بزغاله تودلی نسبت به رطوبت مقاوم‌تر است و برای استفاده کسانی که در جاهای مرطوب زندگی می‌کنند مناسب است، البته به این شرط که با ساختمان ساز مناسبت داشته باشد. صدای پوست بزغاله از بره خشک‌تر است.

3- پوست نباید از عرض انداخته شود (بعضی‌ها، برای دوام بیشتر، پوست را از عرض می‌اندازند، که این کار در صدادهی پوست اثر منفی دارد).

4- معمولا قطر پوستِ کاسه 0/05 میلی‌متر و نقاره 0/07 است، مگر در موارد خاص که بنابر سلیقه شخصی و یا ساختمان ساز می‍‍‍‍توان این قطر را تغییر داد.

نحوه برش و انتخاب پوست کاسه و نقاره مطابق شکل زیر است:

همان‌طور که در تصویر دیده می‌شود، قسمت کلفت‌تر پوست برای نقاره و قسمت نازک‌تر پوست برای کاسه استفاده می‌شود. همچنین، قسمت کلفت‌تر پوستِ کاسه زیر خرک قرار می‌گیرد. پوست را باید حدود 2 سانتی‌متر بزرگ‌تر از دور دهانه‌ها برش داد.

نحوه نگهداری پوست

تاریخ خرید پوست را باید در گوشه‌ای از آن یادداشت کنیم و اگر سوراخ‌هایی در آن وجود داشت آنها راعلامت بزنیم، تا اگر سوراخ‌های جدید به‌وجود آمد، نحوه نگهداری پوست تصحیح شود.

پوست‌ها را باید در کیسه‌ای نخی که بافت آن منسجم نباشد (برای تبادل هوا) نگهداری کنیم و لابه‌لای پوست‌ها توتون بریزیم و پس از گره زدن درِ کیسه، آن را در جای خشک و خنک نگهداری کنیم.

چند نکته درباره نگهداری پوست:

1- توتون مانع از سوراخ شدن پوست‌ها و یا به‌ اصطلاح، بیدزدگی آن‌ها می‌شود. برای این کار بهتر است از نفتالین استفاده نشود زیرا نفتالین، در اثر تصعید (تبدیل جامد به گاز)، بوی بد و حساسیت‌زایی از خود به‌ جا می‌گذارد، همچنین باعث چرب شدن پوست‌ها می‌شود.

2- هر چند وقت یک‌بار، نحوه نگهداری پوست‌ها بررسی شود.

3- پوست‌ها به ‌شکل اصلی خود نگهداری و از برش آن‌ها به شکل دهانه‌ها اجتناب شود، چراکه پوست‌ها، پس از خشک شدن، تغییر اندازه می‌دهند و کوچک‌تر می‌شوند.

4- بعضی‌ها، برای خشک کردنِ فوریِ پوست، آن را مقابل آفتاب یا حرارت ملایم قرار می‌دهند که این کار درست نیست و به پوست آسیب می‌رساند.

5- از تا زدن پوست‌ها خودداری گردد.

طرز تهیه سریش:

سریش از ریشه گیاهی از تیره لاله‌ها به‌دست می‌آید که ریشه گیاه را بعد از آسیاب کردن به‌شکل پودر سریش درمی‌آورند.

برای تهیه سریش، ابتدا باید در ظرفی به‌ مقدار لازم (حدود 1/5 قاشق غذاخوری) آب بریزیم و بعد به آرامی پودر سریش را به آن اضافه کنیم و با انگشت به هم بزنیم، تا قوام یابد.

چند نکته درباره تهیه سریش:

1- برای استفاده آسان، می‌توان پودر سریش را در نمکدان ریخت.

2- معمولا پودر سریش مقداری ناخالصی دارد که قبل از مصرف باید آن را، به‌ وسیله الک ریز، الک کرد و از جوراب نایلونی رد کرد تا پودری کاملا نرم و خالص به ‌دست آید.

3- در صورت لزوم، می‌توان در مرحله نهایی به‌ مقدار 3 تا 5 درصد چسب چوب مرغوب به سریش اضافه کرد.

وسایل مورد نیاز برای انداختن پوست تار

برای کشیدن پوست تار به وسایل زیر نیاز داریم:

1- ظرف آب، برای خیس کردن پوست

2- پارچه، برای خشک کردن آب اضافه پوست

3- سریش

4- کارد میوه‌خوری، برای خالی کردن سریش‌های اضافه از زیر پوست

5- کاتر یا وسیله مشابه، برای بریدن پوست‌های اضافه دهانه‌ها بعد از خشک شدن پوست

طریقه انداختن پوست تار

نحوه انداختن پوست نقاره

بعد از برش پوست (با روشی که توضیح داده شد) ابتدا باید پوست نقاره را انداخت و پس از خشک‌ شدن آن (حدود 10 دقیقه بعد) اقدام به انداختن پوست کاسه کرد. کشیدن پوست نقاره ساده‌تر از پوست کاسه است، فقط باید توجه داشت که کاملاً سفت کشیده شود.(ریزه کاری‌های کشیدن پوست نقاره شبیه پوست کاسه است)

نحوه انداختن پوست کاسه

برای کشیدن پوست کاسه، که اهمیت بیشتری دارد، باید دقت بیشتری کرد. همانطور که میدانید قسمت مودار پوست باید به سمت بیرون و محل صاف و بدون بافت پوست به سمت داخل باشد. برای تشخیص این موضوع باید به دقت به سطح پوست توجه و محل رویش و منافذ مو را شناسایی کنیم. بعد با خودکار کلمه «رو» را در انتهای پوست (بالای سیم‌گیر) می‌نویسیم، تا بعد از قرار گرفتن پوست در آب و خشک شدن، هم جهت پوست راحت‌تر تشخیص‌‍‌پذیر باشد و هم پشت و روی پوست.

پس از این مرحله، پوست را به‌مدت 10 تا 15 ثانیه در آب سرد فرو می‌بریم و بعد از درآوردن، آن را صاف می‍‌کنیم و به همان شکل در میان پارچه قرار می‌دهیم، تا آب اضافی آن گرفته شود. باید دقت کرد که آب در جاهایی از پوست جمع نشود، چرا که باعث «آب گز» شدن یا سفیدک زدن پوست می‌شود. در حین انجام این مرحله، با انگشت، سریش را به دور دهانه کاسه می‌مالیم، به طوری که قطر لایه سریش حدود 0/5 میلی‌متر باشد. باید توجه کرد که سریش به قسمت داخلی دهانه نرود.

بعد، درحالی‌که هنوز پوست نرم و مرطوب است، آن را صاف و بدون چروک روی دهانه کاسه قرار می‌دهیم‌ و با دست پوست را به دور دهانه کاسه می‌چسبانیم. سپس با کارد میوه‌خوری سریش‌های اضافی زیر پوست را خالی می‌کنیم. برای این کار از لبه دهانه، با فشار لازم، کارد را به ‌سمت پایین می‌کشیم تا سریش‌های اضافی بیرون بیایند.

سپس، انتهای پوست را بلند می‌کنیم و با دو انگشت اشاره و میانی، جای خرک را به‌ اندازه یک سانتی‌متر به پایین فشار می‌دهیم، تا هوای داخل کاسه خالی شود (هواگیری). سپس قسمت بلند شده پوست را سر جای خود می‌چسبانیم. در تمام این مراحل پوست هنوز مرطوب است. اگر احساس کردیم پوست خشک شده، باید با پنبه‌ای نمناک آن را مرطوب کنیم.

بعد از این مرحله، پوستِ سمت سیم بم را اندکی بیشتر از سمت سیم سفید (سیم Do) می‌کشیم به این دلیل که پایه خرک سمت سیم بم بیشتر از پایه سمت سیم Do در پوست فرو نرود. بعد سیم‌های ساز را، که قبلاً با چسب نواری کاغذی یا کش روی دسته بسته بودیم، سر جای خود روی سیم‌گیر می‌گذاریم و اندکی سفت می‌کنیم. آنگاه خرک را در فاصله 5/2 سانتی‌متری از ته قلب (دهانه) بزرگ، روی پوست قرار می‌دهیم. خرک باید حدود 3 درجه به ‌سمت سیم‌گیر مایل باشد. بعد همه سیم‌های ساز را حدود 2/5 پرده پایین‌تر از Do دیاپازُن (یعنی نت Sol) کوک می‌کنیم (البته سیم بم کوک نمی‌شود). سپس، با خشک‌تر شدن پوست، آرام‌آرام، کوک را سفت می‌کنیم (بالا می‌بریم) تا به کوک اصلی (Do) برسیم. در پایان، پس از خشک شدن پوست، سیم بم را کوک می‌کنیم و بعد از خشک شدن نهایی پوست، پوست‌های اضافه دور دهانه را با کاتر می‌بریم و سریش های اضافه دور دهانه ها را با پارچه نمناک تمیز میکنیم.

چند نکته درباره انداختن پوست:

1- پوست‌خور (محلی که سریش را روی کاسه می‌مالیم)، در تارهای نو، قبل از چسباندن پوست، باید 2 بار سریش زده شود تا اشباع گردد، وگرنه پوست در جای خود خوب نمی‌چسبد.

2- در بعضی از تارها، با توجه به وضعیت زاویه دسته به کاسه، لازم است که پوست شل‌تر یا سفت‌تر کشیده شود. در نهایت، آنچه ملاک است این است که ارتفاع سیم سُل، از فوفل، 6 میلی‌متر شود.

3- برای انداختن بند خرک، با استفاده از چسب کاغذی، بند را به بدنه سیم‌گیر می‌چسبانیم و بعد از خشک‌ شدن کامل پوست و معلوم شدن جای دقیق خرک، آن را گره می‌زنیم.

4- خرک را، بعد از خشک شدن کامل پوست کاسه، با سریش در جای خود می‌چسبانیم تا زیر پایه خرک سفیدک نزند.

5- بعضی از پوست‌ها چرب هستند که باید قبل از چسباندن، لبه آنها را، که به دور دهانه می‌چسبد، با سمباده شماره 120 خش‌دار کرد در غیر اینصورت خوب در جای خود نمی‌چسبد.

6- برای خالی کردن سریش‌های اضافه، به ‌جای کارد میوه‌خوری، می‌توان از چوب کبریت یا چیزی مشابه آن استفاده کرد.

7- بعضی‌ها، برای گرفتن آب اضافی پوست، از روزنامه استفاده می‌کنند که، با توجه به وجود سرب در کاغذ روزنامه، این کار توصیه نمی‌شود.

8- استفاده مجدد از پوستهایی که یکبار روی تار کشیده شده و به هر علت برداشته شده‌اند، توصیه نمی‌شود.

9- قدما، پس از کشیدن پوست و خشک‌ شدن کامل آن، بعد از چند ساعت یا حتی چند روز، اقدام به گذاشتن خرک و کشیدن سیم‌ها می‌کردند، به این صورت که نم مختصری به پوست می‌زدند و بعد خرک را سر جای خود قرار می‌دادند.

در ویدئو زیر، این مراحل بصورت قدم به قدم آموزش داده شده است.